In de cockpit: samenwerken of samen werken?

Ik vlieg nu ruim 27 jaar voor KLM als piloot en krijg regelmatig van vrienden, kennissen en passagiers vragen over het vliegen. Dingen die voor mij heel normaal zijn en waar ik niet eens meer bij nadenk zijn voor anderen soms een groot vraagteken. Om die ‘verborgen’ wereld in de cockpit wat te verduidelijken voor geïnteresseerden schrijf ik vanaf nu regelmatig een blog. Ik trap af met de SOP’s. De wat..?

S(T)OP

Heb je wel eens met een wildvreemde een tent proberen op te zetten op de camping? Mijn man en ik hebben die van ons in no-time opgezet. We zijn namelijk op elkaar ingespeeld, we hebben het al heel vaak gedaan, we hebben allebei onze vaste taken, kortom: easy-peasy. Maar als ik diezelfde tent met een persoon die ik niet ken op zou moeten zetten, duurt het waarschijnlijk veel langer en eindigt het misschien wel in ruzie.

Check, check, dubbelcheck

In de cockpit werk je heel vaak met een wildvreemde collega – met drieduizend KLM piloten is dat niet zo gek – dus hoe komt het dan dat ik met die collega’s net zo goed samenwerk als met mijn eigen man? Het antwoord is SOP – Standard Operating Procedures. Wat zijn dat? Dat zijn onder meer de checklists waarmee in de cockpit wordt gewerkt. Bij elke fase van de vlucht hoort een controlelijst. Zo heb je bijvoorbeeld de ‘Before Start Checklist’ die wordt gelezen voordat je de motoren gaat starten en logischerwijs heb je de ‘Landing Checklist’ die wordt doorgenomen vlak voor de landing.

Maar SOP’s bestaan uit meer dan checklists. Zo zijn de taken in de cockpit tussen de piloten verdeeld; de een is Pilot Flying, de ander Pilot Monitoring. De Pilot Flying is, zoals het woord al zegt, degene die vliegt. De Pilot Monitoring houdt alle andere acties in de gaten en is bijvoorbeeld ook degene die het radiocontact onderhoudt met de verkeersleiding en de checklists leest. De ene keer is de gezagvoerder degene die vliegt en de copiloot degene die monitort, de andere keer precies andersom.

Een team, een taak

Een goed voorbeeld van een andere SOP is de performanceberekening waarmee je door de computer laat berekenen met welk maximale gewicht je van welke startbaan kunt opstijgen. Dit is een hele belangrijke berekening omdat je er niet ‘even’ een stukje startbaan bij kunt maken. Het is dus cruciaal dat alle getallen, waaronder de buitentemperatuur, startbaanlengte en het correcte gewicht van het vliegtuig, in de computer worden getoetst. De procedure is dat de copiloot de getallen erin zet en daarna aan de gezagvoerder vraagt deze te controleren. Daarbij wordt niet gesproken. In de eerste plaats vanwege de concentratie, in de tweede plaats om de ander niet te beïnvloeden in zijn waarneming.

KLM Boeing 777

Een van de simpelste maar zeer effectieve procedures is het herhalen van dingen. Als de piloten bijvoorbeeld willen klimmen van 34.000 voet naar 36.000 voet gaat dat als volgt:

Pilot Monitoring vraagt aan de verkeersleiding: ‘KLM 123 request to climb to flightlevel 360.’
Air Traffic Controller antwoordt: ‘KLM 123 climb to flightlevel 360’.
Pilot Monitoring: ‘KLM 123 climbing now to flightlevel 360’.
Pilot Flying herhaalt het getal en draait vervolgens de vlieghoogte op het automatische piloot paneel naar 360.
Pilot Monitoring controleert de handeling van zijn collega en zegt: ‘Check.’

Beide piloten controleren daarna of de automatische piloot ook daadwerkelijk gaat klimmen en op de juiste hoogte stopt. Kortom, SOP’s zorgen ervoor dat iedereen met iedereen kan samenwerken. Of je elkaar nu kent of niet, of je elkaar nu aardig vindt of niet, die ‘tent’ staat binnen tien minuten.