De Wolkenridder: bindend element tussen KLM’ers

Zeker als je in een wat grotere organisatie werkt, ken je het: het personeelsblad. Misschien zit je er niet op te wachten, maar je krijgt het wel. Of spel je iedere pagina. Sinds 1946 heeft KLM er eentje met de inmiddels wat oubollige naam ‘Wolkenridder’. Maar toch! Wie Wolkenridder zegt, zegt KLM. In dit blog een kleine geschiedenis van dit KLM-blad in hart en nieren.

Ontspanningsblad

Het is niet zo dat KLM de eerste 27 jaar van haar bestaan het zonder huisorgaan heeft gedaan. Voor de Tweede Wereldoorlog was er ook al een dergelijk blad. Met een andere naam die zeer voor de hand lag: De Vliegende Hollander. De eerste uitgave is van januari 1934 en bestaat uit wat getypte velletjes die vervolgens gestencild zijn. Niet iedere KLM’er kreeg er eentje, je moest je abonneren tegen een gering bedrag. KLM’ers konden op eigen initiatief een bijdrage leveren, met een zeer divers gehalte van schrijftalent en inhoud tot gevolg. In een inleiding vanwege het 15-jarig bestaan van KLM in oktober 1934 noemt Plesman de Vliegende Hollander een ontspanningsblad, maar eentje die met mededelingen over KLM juist de band tussen de medewerkers kan leggen en verstevigen. En hij had gelijk.

Langzaam maar zeker wordt het blad wat volwassener. Een paar jaar later wordt De Vliegende Hollander netjes opgemaakt en gedrukt op glanzend papier en kunnen er ook foto’s in worden geplaatst. De kopij wordt echter nog steeds geleverd door iedereen die zich geroepen voelt een stukje te schrijven. Echte sturing is er nog nauwelijks, maar de inhoud wordt gedurende de jaren wel wat steviger. Meer nieuws over de organisatie en wat minder vrijblijvendheid en hobbyisme. Door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog komt er echter een abrupt einde aan het blad.

Een nieuwe start

Na de bevrijding wordt de draad weer opgepakt. Een nieuw blad ziet het levenslicht: de Wolkenridder is geboren. Het eerste exemplaar verscheen op zaterdag 5 oktober 1946, daags voor de verjaardag van KLM, en besloeg niet meer dan vier pagina’s. Veel was het dus niet, maar het begin was er. Een voorwoord van Plesman leidde de komst van het nieuwe blad in en hij riep opnieuw op tot participatie, want zonder hulp van medewerkers geen personeelsblad. Dat lukte, want een jaar later werd er aangekondigd dat de Wolkenridder werd uitgebreid tot 16 pagina’s. En dat zou volgens de redactie ‘de aantrekkelijkheid van het blad verhogen’. Als tegenprestatie werd een bijdrage van 1 gulden per jaar gevraagd. Het duurt weliswaar nog even voordat dit aantal werd gehaald. Pas in augustus 1948 bereikte het blad de aangekondigde omvang. Vanaf het begin was de verschijningsfrequentie elke twee weken een editie.

Bruisend verenigingsleven

Een ideaal personeelsblad is een combinatie van lering en vermaak, althans dat vind ik. We willen onze collega’s erin terugzien en geïnformeerd worden over de stand van de organisatie en alles wat daarbij hoort. Dat had de toenmalige redactie en de vele anderen die in de bijna zeventig jaar daarna eraan werkten goed begrepen. De Wolkenridder levert een schat aan informatie op van hoe KLM reilde en zeilde, welke kansen en bedreigingen er waren, technische ontwikkelingen op het gebied van de luchtvaart, de komst van een nieuw uniform of toesteltype, de opening van een KLM-hotel, nieuwe routes en ga zo maar door.

En niet te vergeten de personeelsverenigingen. KLM’ers zagen elkaar niet alleen op het werk, maar ook daarbuiten. In verenigingsverband werd enorm veel ondernomen en dat kon je goed zien aan de pagina met mededelingen over de diverse clubs. Voetballen, tennissen, schaken, postzegels verzamelen, wandelen, zingen; er was wel een club voor. Door al deze aspecten is de Wolkenridder een rijke geschiedbron geworden over een bedrijf waar geen dag hetzelfde was en is.

Vaarwel krant

Goede personeelsbladen gaan met hun tijd mee. Af en toe een lezersonderzoek signaleert de sterke en zwakke punten en geeft een beeld van de wensen van het lezerspubliek. Dit verklaart ook de ontwikkeling in vorm en inhoud. Eind jaren veertig werd de Wolkenridder een krant. Een combinatie van korte en langere berichten, foto’s en diverse vaste rubrieken maakten het ‘huisorgaan’ tot het alziende oog van KLM. Langzaam maar zeker verdween ook de soms wat hobbyistische bijdragen van de KLM’ers. Er onstond een professionele redactie die zich nauwgezet van haar taak kwijtte. Pas in 1991 werd het krant-format losgelaten en ontstond de Wolkenridder in magazinevorm en verscheen het blad maandelijks. Voor de actualiteit kwamen andere, snellere, media zoals de nieuwsbrief die Wolkenridder Actueel heette en later intranet. De Wolkenridder werd meer een achtergrondblad. Maar niet zonder verhalen van collega’s, hun werk, hun passies en interesses en dat in combinatie met de ontwikkelingen binnen en buiten de luchtvaart.

Product van zijn tijd

De techniek staat ook niet stil en met de intrede van internet en later de ontwikkeling van digitale magazines laten ook een andere behoefte ontstaan. Ook de Wolkenridder ontkwam daar niet aan, al heeft het lang geduurd totdat het papier losgelaten werd. Deze week is dat gebeurd. De laatste papieren Wolkenridder is verschenen en inmiddels wordt er hard gewerkt aan een digitale opvolger. Een personeelsblad is een product van zijn tijd. Een Wolkenridder uit 1956 is nu een curiosum, bijna aandoenlijk. Het heden vraagt meer om actualiteit en snelheid en dat kan ook. Digitalisering is op dit moment het antwoord daarop. Misschien is over dertig jaar een papieren magazine weer hot. Maar altijd geldt, en daar ben ik het zeker mee eens: door het oude los te laten, ontstaat ruimte voor iets nieuws. Voorwaarts Wolkenridder!