Een vrouw die haar land hielp opbouwen

Heel soms gebeurt het dat KLM een nalatenschap krijgt aangeboden van een oud-KLM’er. Natuurlijk geen geld, maar wel dingen. Papieren, foto’s, KLM-parafernalia, dat soort zaken. En die nemen we altijd in dank aan, want dit soort schenkingen zijn rijke bronnen van informatie. Over zo’n nalatenschap gaat dit blog.

Onze corporate archivist zocht op mijn verzoek naar informatie over stewardessenopleiding in vroeger dagen en kwam terug met ook dit: de ‘Collectie Hoogvorst Klopper’. Deze bestond uit een ordner, twee fotoalbums, een groot plakboek en wat losse zaken zoals een uniformknoop die in een archiefdoos zaten. Ik nam alles mee en ben gaan lezen en bladeren. In eerste instantie voelde ik me toch een voyeur. Ik snuffelde in andermans zaken die me niet aangingen, maar dit alles is bewust nagelaten aan KLM geheel volgens de wens van de overledene. Ik had dus eigenlijk postume toestemming. Het bijzondere van zo’n hoeveelheid, foto’s, papieren van uiteenlopende soort, paspoorten, notities is dat je een indruk krijgt van iemands werk, de manier waarop dat in die tijd ging, kortom een kijkje achter de schermen. Ik zal ze proberen te beschrijven.

Wederopbouw

De vrouw in wier papieren ik keek begon op 22 maart 1946 bij KLM als stewardess, samen met nog negen anderen. Het bedrijf was volop in beweging en werd opnieuw opgebouwd na een gedwongen oponthoud van vijf jaar. Er werden nieuwe toestellen aangekocht, routes heropend, nieuwe in de dienstregeling opgenomen en er werd personeel geworven, het hoofdkantoor werd verder uitgebouwd. Schiphol was weer in bedrijf, weliswaar nog vanuit houten barakken, maar er werd gewerkt! Een van de stewardessen uit die wederopbouwperiode was dus Mieke Hoogvorst Klopper (1915-2004). Ze had er zin in. Dat zie ik aan haar plakboek waarin zij in de eerste jaren aan elke vlucht een paar pagina’s wijdde met ansichtkaarten, foto’s, hotelrekeningen en nog veel meer.

Opschrijfboekje

Mieke Hoogvorst Klopper was een zelfstandig nadenkende vrouw en ze had ambitie. In 1948 werd ze namelijk hoofdstewardess Europa. In die tijd was het corps een fractie van wat het nu is. Aan het eind van dat jaar beschikte KLM over 132 stewardessen. De functie hoofdstewardess bestond uit een pakket van uiteenlopende taken. Allereerst het aannemen van nieuwe stewardessen. Haar opschrijfboekje is daarin een bijzondere bron. Van elke nieuwe lichting stewardessen hield ze namelijk nauwkeurig bij hoe ze heetten, wanneer ze in dienst kwamen en meestal ook wanneer ze KLM weer verlieten. Die datum stond dan in rood potlood aangegeven. Dit alles beloopt een periode van bijna twintig jaar.

Selectie

Uit het opschrijfboekje zijn ook een paar zaken rond de selectieprocedures af te leiden. Ik kwam korte kreten tegen die de eerste indruk schetsten van de stewardess in spe. ‘Talen zwak’ kom ik nog wel eens tegen. In die tijd werd er van een stewardess verwacht dat ze naast het Nederlands ze ook behoorlijk Engels, Duits én Frans sprak. Voorkomen en indruk van de persoonlijkheid is ook een belangrijke: ‘flink kind’, ‘te jeugdig, doorgestuurd’ of ‘gaat wel’ refereren daaraan. Dan de vragen aan de sollicitanten. Het hemd van het lijf werd hun gevraagd. Als ik het zo zie, dan ging het over algemene ontwikkeling en feitenkennis (Hoe heet de president-directeur van KLM?, of: Welke vliegtuigtypen heeft KLM?). Overigens werden er door heel Nederland sollicitatiegesprekken gevoerd. Ik zie lijstjes van kandidates die in Eindhoven op gesprek kwamen en in Roermond.

Mieke Hoogvorst Klopper, tweede van rechts onderaan de trap

Gelijke rechten

Losse notities die een wat duidelijker licht op het werk van de hoofdstewardess werpen, zijn er ook. Mevrouw Hoogvorst Klopper schrijft er op 29 juli 1955 iets over in haar notitieboekje, onduidelijk is waarom, maar misschien ter voorbereiding van een gesprek: “Sinds 1948 chef stewardess Europa. Ik ben belast en houd me bezig met het indelen van stewardessen op Europa. Cursussen samenstellen, lesroosters maken et cetera, en alles regelen wat voor en tijdens de cursus nodig is. Stewardessen invliegen (dus in de praktijk het vak leren FO) en checken. Later bemoeienis met voedselschema’s, besprekingen aangaande pantry-aangelegenheden. Contact met stewardessen in het algemeen. Gewend om zelfstandig te werken en te handelen (ook met medewerking en bespreking met de chef). Wens zo door te gaan, de dingen zo zelfstandig mogelijk trachten te behartigen. Wens geen slippendrager te zijn van de chef-purser. Gelijk werk, gelijke rechten.” Achter deze laatste zin met rood potlood een duidelijke markering.

Mieke Hoogvorst Klopper wist heel goed wat ze wilde en was daarbij een groot voorstander van gelijke rechten voor mannen en vrouwen. Om aan te geven hoe dat zo’n zestig jaar geleden was een paar voorbeelden. Tot in 1957 was de Nederlandse getrouwde vrouw nog handelingsonbekwaam. Deze merkwaardige juridische aanduiding hield in dat zij niet zelfstandig een overeenkomst kon aangaan. Louter haar handtekening was niet voldoende. Die van haar echtgenoot was altijd nodig. En als je trouwde, stopte je gewoon met werken. Of je kreeg ontslag, maar dat was dan blijkbaar niet erg, want dan zorgde de echtgenoot voor het inkomen. Het zal haar een doorn in het oog zijn geweest. In het verlengde hiervan vond ik nog iets bijzonders. In het instructieboek voor stewards en stewardessen staat hoe de rangaanduiding op de mouw van het uniform van de hoofdsteward(ess) eruitziet. Bij de hoofdsteward waren dat drie zilveren banden met daarboven een ster. Bij de hoofdstewardess twee zilveren banden.

Tenslotte

Mieke Hoogvorst Klopper verliet in 1965 KLM, 50 jaar oud. Contact met haar collega’s van het eerste uur hield ze altijd. De foto uit 1971 bij een toen spiksplinternieuwe 747-200 in de hangar toont haar lichting: 1946. Zijzelf staat tweede van rechts. Inmiddels waren het allemaal dames van middelbare leeftijd, die al lang niet meer vlogen, maar het bedrijf waar ze ooit werkten toch nog steeds als ‘hun’ KLM zagen. Ook daarna kwamen ze nog met regelmaat bij elkaar. Vliegen kweekt een band die ook jaren erna nog kan blijven bestaan. De eerste vrouwelijke purser moest toen nog komen en ook van de eerste vrouw in de cockpit, laat staan gezagvoerder, was ook nog geen sprake. De rangtekens op de uniformen zijn inmiddels al tientallen jaren voor alle crewleden hetzelfde. De gelijke rechten tussen mannen en vrouwen in zijn algemeenheid moeten wereldwijd nog steeds bevochten worden, maar Mieke Hoogvorst Klopper heeft haar steentje bijgedragen. Aan haar heeft het niet gelegen.