ELTA: Luchtvaart in Amsterdam 1919

Als ik in de zomer van 1919 al had geleefd, dan had ik zeker een reden gehad om naar Amsterdam Noord te gaan: er werd een bijzondere luchtvaarttentoonstelling georganiseerd die zijn weerga niet kende: ELTA, de Eerste Luchtverkeer Tentoonstelling Amsterdam. Voor wie Amsterdam niet goed kent: Amsterdam Noord is precies aan die kant waar je bijvoorbeeld toeristen zelden ziet. Om er te komen moet je met de pont naar de overkant van het IJ, achter het Centraal Station. En dan lijkt zo’n stadsdeel ver weg. De laatste jaren verandert er nogal wat. Er wordt flink gebouwd en hele bevolkingsgroepen ontdekken Noord. Om er te feesten of om er te wonen. Noord is cool.

Albert Plesman

ELTA werd gehouden zich in de aanloop van de oprichting van KLM in oktober dat jaar. De drijvende kracht achter dit evenement was Albert Plesman die de voorzitter was van het dagelijks bestuur. Hij verzamelde een groot aantal pleitbezorgers, geldschieters en andere lieden van invloed om het evenement van de grond te krijgen. Wat die grond betreft: de gemeente Amsterdam had voor een halfjaar een groot terrein ter beschikking gesteld dat van een flinke zandlaag was voorzien, zodat het terrein geschikt wat om tentoonstellingsgebouwen op neer te zetten en een klein vliegveld aan te leggen, want daar ging het natuurlijk ook om. Op de luchtfoto is in het midden het tentoonstellingsterrein te zien met twee grote witte loodsen in het midden. Buiten beeld, links, ligt aan de overkant van het IJ het Centraal Station.

De koningin opende

Dat het terrein in Amsterdam Noord lag, was geen reden om er niet heen te gaan. Er kwamen ruim 545.000 mensen af op de show. Luchtvaart was spannend, betrekkelijk nieuw, exclusief en het grote aantal bezoekers laat zien dat de verwachtingen hooggespannen waren. Vele ondernemers voelden zich geroepen om zich op het ijle vlak van de luchtvaart te begeven en ELTA was het moment om te laten zien dat ze er waren. De vele leveranciers en vliegtuigbouwers uit binnen- en buitenland toonden in de twee grote loodsen wat ze te bieden hadden. In totaal stonden er 51 vliegtuigen te pronk en was er bezoek van een aantal watervliegtuigen en een aantal zeppelins. Het geheel werd op 1 augustus 1919 officieel geopend door koningin Wilhelmina en zij werd rondgeleid door de luchtvaartpioniers generaal Snijders (voorzitter algemeen bestuur) en Plesman (voorzitter dagelijks bestuur). De dag erna en de zes weken die volgden konden de ‘gewone’ mensen komen kijken.

Zelf zweven in het lunapark

De tentoonstelling was onderverdeeld in zeventien categorieën (naast vliegtuigen) zoals onderdelen, motoren, meetinstrumenten, kleding en andere uitrustingen en het leger en de marine waren vertegenwoordigd. Dit alles liet zien hoe met name de burgerluchtvaart er op dat moment voor stond. Naast een hoop luchtvaartattributen was er ook vermaak in de vorm van een heus lunapark waar bezoekers apart een kaartje voor konden kopen. Slimme zet, want als je na al die luchtvaart voor een schappelijk bedrag zelf wilde zweven of je rond wilde laten slingeren (en dat willen mensen), dan kon dat daar. Wilde je echt vliegen dan kon je voor 40 gulden een rondvlucht boven Amsterdam boeken. Dat deden er maar liefst 3.265. Wie een gulden bijlegde, kreeg een door de vlieger ondertekend certificaat als bewijs dat je heus gevlogen had. En dan te bedenken dat het weeksalaris van een arbeider in die tijd 15 gulden was.

Fokker

Toen de tentoonstelling was afgelopen, vestigde de NV Nederlandsche Vliegtuigenfabriek van Anthony Fokker zich op het terrein. Wie er nu gaat kijken, vindt geen spoor van het bijzondere verleden. Dat is niet zo heel erg vreemd, omdat het toch bijna een eeuw geleden is dat ELTA plaatsvond. Wie het niet kan laten er te gaan kijken, moet zoeken naar de Papaverweg. De eerste helft van deze straat aan de linkerkant was het ELTA-terrein. Doe het overigens op de fiets, dan kun je nog meer van Amsterdam Noord zien. Je bent er toch.