Wel of geen malariapillen slikken? 15 fabels en feiten

Als arts bij KLM Health Services krijg ik veel vragen over ziekten die verspreid worden door de muggen. Uiteraard is het zikavirus nu heel actueel en denk ook aan chikungunya en dengue. Maar vergeet malaria niet. De malariaparasiet zorgt jaarlijks voor 219 miljoen malaria gevallen waarvan circa 660.000 met fatale afloop. En dat terwijl met eenvoudige maatregelen, malaria voor de reiziger naar malariabestemmingen goed te voorkomen is.

Tijdens mijn werk in Afrika en in de dagelijkse praktijk hoor ik veel zin en onzinverhalen over malaria. Ook de adviezen om malaria te voorkomen verschillen per land en zelfs per dokter. Vaak worden reizigers in verwarring gebracht door het verschil in de adviezen die gegeven worden voor vertrek en het advies dat op de bestemming gegeven wordt door lokale reisgidsen en bewoners. Graag geef ik in dit blog wat meer duidelijkheid door een paar feiten en misverstanden toe te lichten.

Malaria in het kort

Malaria wordt veroorzaakt door de Plasmodium parasiet. Er zijn veel verschillende Plasmodium soorten, waarvan ten minste vijf er malaria bij mensen kunnen veroorzaken. Na de steek van een besmette Anopheles mug ontwikkelen de parasieten zich eerst in de lever en verplaatsen zich daarna naar het bloed.

Symptomen

Malaria wordt gekenmerkt door koorts, hoofdpijn en spierpijn. De ziekteverschijnselen zijn een reactie van het lichaam op de parasiet die in het bloed massaal rode bloedcellen kapot maakt. Doordat de parasiet zich vermenigvuldigt in de rode bloedcellen die hierdoor veranderen en kapot gaan kan een ernstige bloedarmoede en schade aan allerlei organen ontstaan. Met name de ernstigste vorm van malaria (Malaria tropica), die wordt veroorzaakt door Plasmodium falciparum, kan zonder behandeling ernstige restverschijnselen en de dood tot gevolg hebben.

8 fabels over malaria

1) ‘Ik smeer altijd met muggenmelk, dus ik krijg geen malaria’ of ‘Ik slik al pillen, dus ik krijg het niet’.

Het gebruik van alleen malariatabletten maakt het nemen van de andere maatregelen niet overbodig. Daarnaast helpt alleen smeren met muggenmelk niet. Je hebt maar één malariamug nodig om ziek te worden. De malariamug vind je niet alleen in het oerwoud maar ook in een viersterren hotel. De combinatie van smeren en tabletten is dus altijd nodig.

2) ‘Ik slik geen malariatabletten vanwege alle bijwerkingen’

Door een goede voorlichting en intake kan de kans op bijwerkingen over het algemeen beperkt worden. Verhalen over bijwerkingen zijn vaak gebaseerd op ervaringen met medicijnen die in het verleden veel gebruikt werden, maar nu niet meer. Er zijn verschillende middelen om malaria te voorkomen, dus als een middel bijwerkingen geeft kan je altijd een ander middel proberen.

3) ‘Ik neem de tabletten om malaria te voorkomen mee en ga ze pas slikken als ik klachten heb’

Heel onverstandig. Op de eerste plaats: zonder een gericht bloedonderzoek weet je nooit zeker of je malaria hebt. Voor een optimale behandeling van malaria is bovendien een andere dosering met een ander soort pillen nodig. Verraderlijk is ook dat de eerste klachten op griepklachten kunnen lijken en pas één of twee weken na de besmetting optreden. Het ziekteproces van malaria kan vervolgens snel verlopen. En als je de klachten niet goed herkent, kun je te laat zijn met de start van de juiste behandeling en bijvoorbeeld in coma raken.

Onderschat malaria niet; de behandeling ervan moet altijd onder supervisie van een arts gebeuren.

4) ‘Je moet zo lang tabletten na vertrek uit malariagebied blijven doorslikken’.
Dat valt mee. Het meest voorgeschreven middel ter voorkoming van malaria, atovaquon/proguanil, moet je tot één week na het vertrek uit het malariagebied blijven gebruiken. Bij de meeste andere middelen is dat vier weken. Dit heeft te maken met het verschil in werking van de verschillende tabletten.

5) ‘De malariatabletten voorkomen malaria niet, maar zorgen dat de ziekte minder heftig verloopt en dus kan de diagnose malaria gemist worden.’

Dit is niet waar. Bij gebruik volgens de voorschriften kan het middel niet voorkomen dat er parasieten je lichaam binnendringen na de steek van een besmette mug, maar ze zorgen er wel voor dat de parasieten zeer snel gedood worden en dus geen ziekte kunnen veroorzaken. Overigens kunnen ook bij een minder ernstig verloop van malaria de parasieten in het bloed altijd worden aangetoond.

6) ‘Ik vlieg zo vaak op bestemmingen met malaria, het kan toch niet goed zijn om zo lang tabletten te blijven slikken.’
Dit hoor ik vaak bij cabinepersoneel en piloten. In de loop der jaren is steeds meer ervaring opgedaan met het gebruik van atovaquon/proguanil voor langere tijd. In bijsluiters staat nog wel eens iets anders vermeld, maar medisch deskundigen zijn het erover eens dat dit medicijn zonder problemen voor langere tijd achter elkaar kan worden gebruikt, zonder dat dit leidt tot meer bijwerkingen, gezondheidsschade of afname van de effectiviteit van de bescherming.

7) ‘Ik blijf in het hotel, en loop dus geen risico op het krijgen van malaria.’

Ondanks het feit dat hotels er alles aan proberen te doen om muggen te weren, is er wel degelijk een risico op het oplopen van malaria bij verblijf alleen in het hotel. Elk jaar worden door verschillende luchtvaartmaatschappijen nog gevallen gemeld van vliegend personeel dat malaria heeft opgelopen na een verblijf van één nacht in een crewhotel.

8) ‘Ik ben zwanger en mag dus geen DEET gebruiken.’

Dit klopt niet. Volgens de richtlijnen van het Landelijk Coördinatiecentrum Reizigersadvisering kan DEET-bevattende muggenmelk tot een percentage van 30% gedurende de hele zwangerschap gebruikt worden. Het advies aan zwangere vrouwen is om reizen naar een hoog-risico malariagebied helemaal te vermijden, vanwege de grotere kans op ernstige gevolgen voor moeder en kind bij een malariabesmetting. Als de reis toch gemaakt wordt, kunnen naast de muggen werende adviezen ook malariapillen voorgeschreven worden die veilig gebruikt kunnen worden tijdens de zwangerschap.

Malariavaccin

De laatste jaren is er veel onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van een vaccin tegen malaria, onder andere mogelijk gemaakt door financiële steun van de Bill & Melinda Gates Foundation. Omdat malaria een parasiet is en geen virus, is de ontwikkeling van een vaccin een grotere uitdaging dan bij ziektes die door virussen worden overgedragen. Helaas is er slechts beperkt resultaat geboekt en blijft een vaccin tegen malaria voor reizigers voorlopig nog tot het rijk der fabelen behoren.

7 feiten over malaria

• Malaria wordt veroorzaakt door een parasiet en kan uitsluitend worden overgebracht van mens tot mens via een Anopheles
• Per jaar zijn er gemiddeld 219 miljoen gevallen van malaria.
• Ongeveer de helft van de wereldbevolking loopt het risico besmet te raken met malaria.
• Malaria is een belangrijke doodsoorzaak voor jonge kinderen in arme landen in tropische gebieden.
• Malaria veroorzaakt elk jaar 660.000 doden.
• Malaria is te voorkomen en te genezen!
• Malaria voorkom je door: het gebruik van malariaprofylaxe volgens advies in combinatie met het gebruik van een antimuggenmiddel met DEET, het dragen van bedekkende kleding en slapen onder een (geïmpregneerd) muskietennet.

Kortom: bereid je goed voor en voorkom malaria! Bij een van de Travel Clinics van KLM Health Services kun je terecht voor goed reisadvies, vaccinaties, malariatabletten en muggenwerende middelen.

Lees ook de blogs (in het Engels) over het Zika-virus en welke andere ziektes muggen kunnen verspreiden.