Vier KLM-affiches met een verhaal

Reclame is meer dan een leuk plaatje dat de potentiële klant moet verleiden tot het afnemen van een product of dienst. Het vertelt ook iets over een bedrijf of een periode en je ziet ook dat dingen terugkomen, cyclisch zijn. Bij KLM is dat niet anders. Ik heb een paar affiches met een verhaal voor je uitgezocht.

Samenwerking

De eerste is eigenlijk geen affiche, maar een zogeheten etalagekarton. Zoiets konden reisagenten of passagekantoren in hun etalage zetten. Aan die etalages werd toen overigens veel aandacht besteed. Dit karton uit 1929 laat zien dat KLM al vroeg samenwerkte met andere luchtvaartmaatschappijen. Wat de een niet had, bood de ander wel weer en zo maakte je gebruik van elkaars netwerk. Bijvoorbeeld met ABA. Deze Zweedse luchtvaartmaatschappij werd in 1924 opgericht en is later opgegaan in SAS. Samenwerken was belangrijk, want het was niet altijd mogelijk om bepaalde routes alleen te onderhouden. Deze samenwerking betrof de route Amsterdam-Malmö. En natuurlijk was het ook in een oogopslag duidelijk dat er overstapmogelijkheden waren om door te vliegen naar Parijs, Londen, Oslo, Stockholm en Helsinki (in het Zweeds Helsingfors). Kortom, de Nordic werd bereikbaar voor de zuidelijker gelegen landen en omgekeerd.

Nieuw toestel

Als ik dit silhouet zie, dan denk ik dat dit een DC-2 is. Het affiche is in 1933 gemaakt en loopt eigenlijk al vooruit op de komst van dit toestel, want het eerste exemplaar wordt pas in september het jaar erop afgeleverd: de Uiver. Plesman was echter zo enthousiast over dit geheel uit metaal opgetrokken toestel dat er alvast reclamemateriaal klaar moest liggen. Overigens is dit affiche hoogstwaarschijnlijk in opdracht van het Parijse KLM-kantoor ontworpen, want lokale kantoren bewerkten op hun eigen wijze de lokale markt. Dat zie je als je goed kijkt naar de details in de marge. Rechtsonder staat bijvoorbeeld ‘Poster Nova Paris’, waarschijnlijk de drukker. De ontwerper was Satomi, een Japanse graficus die in Parijs woonde. Zijn signatuur staat midden rechts. En van Parijs naar Amsterdam in twee uur en twintig minuten was toen razendsnel. Ook dat mocht wel eens onder de aandacht worden gebracht.

Zuinigheid met vlijt

Lange tijd is de zogeheten Indië-route de langste intercontinentale route ter wereld geweest. En KLM vloog ‘m. Ze had de route zelf uitgevonden en deze werd een belangrijke verbinding van Europa met Azië én alle tussenliggende bestemmingen. Het was een soort Zijderoute, maar dan per vliegtuig. Daar werd enorm veel reclame voor gemaakt en dus is daar heel veel materiaal van te vinden. Dit affiche is van 1937. Toen was het al weer dertien jaar geleden dat gezagvoerder Van der Hoop en zijn bemanning er voor het eerst heen gingen. Een bijzondere vlucht die met spanning gevolgd werd. Het ging in de jaren dertig goed met de Indië-route. De vraag steeg en de frequentie werd uitgebreid. Maar Nederlanders zijn zuinig. Om niet iedere keer een hele stapel nieuwe affiches te moeten laten drukken, had men een foefje bedacht. Het getal linksonder kon eenvoudig met een nieuw getal worden overplakt. Hierdoor kon men op een simpele én goedkope manier de frequentie actueel houden. Zuinigheid met vlijt, bouwt huizen als kastelen.

Naar huis

Deze keer geen bestemming, maar meer een teken van hoop. Dit affiche is uit 1944, toen Nederland nog bezet was door de Duitsers en KLM eigenlijk alleen op papier nog bestond, afgezien van het West-Indisch bedrijf. Zelfs het gloednieuwe Haagse hoofdkantoor was verhuurd. Plesman verwachtte in die periode dat het echter niet zo lang meer zou duren en gaf daarom een aantal ontwerpers de opdracht om alvast het gevoel van hoop op een betere toekomst en terugkeer naar huis na lange tijd ontheemd te zijn in een affiche te verbeelden. En Plesman kon het weten, want ook hij was gedwongen geweest om na zijn arrestatie zijn huis te verlaten om in 1941 ergens in een Twents dorp in een soort ballingschap te gaan en vervolgens pas in 1945 naar Den Haag te kunnen terugkeren.

Terug naar huis werd dus het thema. De keuze viel uiteindelijk op dit ontwerp waaraan Plesman nog een uitgebreide brief wijdde waarin hij tot in de kleinste details zijn visie aan het papier toevertrouwde en waarvan hij verwachtte dat deze ook daadwerkelijk werden overgenomen. Het resultaat is deze stemmige reclame-uiting. Ik weet niet of het een zonsondergang op –opkomst is, maar ik vermoed het laatste, want dat is toch het meest hoopgevend.