De eerste 10 jaar van Schiphol als burgerluchthaven

‘En hoe is het tegenwoordig op Schiphol?’ Het gebeurt me toch met enige regelmaat dat kennissen die weten dat ik bij KLM werk deze vraag stellen. Ik werk niet op Schiphol. Ik werk in Amstelveen, want daar staat het KLM-hoofdkantoor. Natuurlijk snap ik de associatie wel en het laat zien dat beide bedrijven, luchtvaartmaatschappij en luchthaven, sterk met elkaar verbonden zijn. Het ene is bijna honderd en het andere viert deze week het eeuwfeest. En de luchthaven is sinds vorige week een Koninklijk Schiphol!

Wie een eeuw in een blog wil vatten, heeft een wat vertekend beeld van de realiteit. Daar zal ik dan ook niet aan beginnen. De eerste tien jaar burgerluchtvaart is al ambitieus, maar ik waag een poging. Over het prille begin in het grasland.

1921: Een De Havilland DH-9B H-NABO op een mistig Schiphol

Maaldrift

Het had niet veel gescheeld of burgerluchthaven ‘Schiphol’ had heel ergens anders gelegen. Dan hadden we in Nederland zoiets als Maaldrift International Airport gehad. Toen er namelijk een locatie gezocht moest worden om als luchthaven te dienen voor de net opgerichte KLM, viel Plesmans oog in eerste instantie op het buurtschap Maaldrift, tegen Wassenaar aan, niet ver van Den Haag. Daar was een klein vliegterrein.

In eerste instantie zouden van daaruit vlieglessen gegeven worden, maar Plesman had grotere plannen met Maaldrift. Van daaruit zou de eerste commerciële luchtlijn onderhouden worden naar Londen. De plek had volgens hem in ieder geval twee belangrijke voordelen: dicht bij het regeringscentrum en dicht bij het KLM-hoofdkantoor (toen twee kamers en vier werknemers) eveneens in Den Haag.

De toegangsweg tot het het terrein was met puin verhard.

Drassig weiland

Er speelden echter andere krachten een rol, namelijk vanuit de zakenstad Amsterdam, die een vliegveld dichterbij wat meer zagen zitten. Sinds 1916 lag net in de Haarlemmermeer, niet ver van Amsterdam een militair vliegveld. Het was niet veel meer dan een aantal weilanden aan elkaar met een paar houten hangars. Nu was het wel zo dat het gemiddelde vliegveld waar dan ook in Nederland er ongeveer zo uitzag, dus Schiphol was daar geen uitzondering op.

Een lucratief contract voor de verzending van post lag voor KLM in het verschiet, mits er vanuit Schiphol gevlogen zou worden. Intussen had het Ministerie van Oorlog (wat we nu Defensie noemen) Schiphol als burgerluchthaven aangewezen. En uiteindelijk werd het dus dat weiland in de Haarlemmermeer. Naast de houten hangars voor militaire vliegtuigen werd er al snel een stenen hangar gebouwd voor de burgerluchtvaart.

Het eerste stationsgebouwtje van KLM

Schiphol handelde in 1920 440 passagiers af. Een aantal dat in de jaren erna gestaag groeide, niet alleen door KLM-vluchten, maar ook vanwege buitenlandse maatschappijen waarmee KLM samenwerkte.

De omstandigheden op de luchthaven waren overigens niet altijd even ideaal. De bodem was zacht en kon behoorlijk drassig zijn, zelfs zodanig dat men soms met man en macht een toestel uit de modder moest trekken. Het KLM-jaarverslag van 1924 zei er het volgende over: ‘(…) Schiphol is aldus een van de voornaamste vlieghavens ter wereld. Het is echter in de loop van 1924 ook een der slechtste geworden en de toestand van het terrein en zijn inrichtingen is inderdaad beschamend.’ Het zou echter nog twee jaar duren voordat er flinke investeringen werden gedaan om de situatie op het vliegveld te verbeteren.

Café-restaurant Schiphol.

Moderne gemakken

KLM had begin jaren twintig wel al op de dijk Café Restaurant Schiphol gebouwd met een fraai terras aan de kant van het vliegveld. Leuk voor dagjesmensen die ook eens een vliegtuig wilden zien opstijgen. Een flinke stap vooruit bleek de overeenkomst te zijn die de Rijksoverheid en de Gemeente Amsterdam op 1 april 1926 sloten waardoor Schiphol onder beheer van de gemeente werd geplaatst.

Nog datzelfde jaar werd er een betonnen platform voor de grote hangar aangelegd, zodat de vliegtuigen niet doorlopend in de prut zakten. Ook werd geld uitgetrokken voor de aanleg van grondverlichting en ondergrondse brandstoftanks plus aftappunten.

Interieur café-restaurant Schiphol

Eind 1927 werd de eerste steen gelegd voor een nieuw stationsgebouw dat net voor het begin van de Olympische Spelen, die in 1928 in Amsterdam werden gehouden, werd voltooid. In de jaren ervoor waren de wegen rond Schiphol langzaam maar zeker verbeterd, zodat passagiers en dagjesmensen niet over modderige landweggetjes de luchthaven hoefden te bereiken. Vliegen was weliswaar nog tamelijk exclusief, maar niet meer weg te denken. Een krappe tien jaar na het aarzelende begin had Nederland een state of the art luchthaven.

Passagiersafhandeling op Schiphol in 1928

Eng

Wie nu vertrekt of overstapt op een van de modernste luchthavens ter wereld, kan zich niet voorstellen hoe het ooit begon. In het beste geval kon een passagier met een KLM-bus vanaf het Leidseplein in Amsterdam over hobbelige wegen naar een polderdijk waar onderaan een paar houten keten stonden. Ergens mee beginnen is een ding, maar iets volhouden en succesvol uitbouwen is iets anders. Dit gold zeker ook voor Schiphol als burgerluchthaven. Die eerste commerciële jaren van Schiphol veranderde het beeld van de burgerluchtvaart van iets engs tot iets wat steeds gewoner werd. De vraag ‘Komen de passagiers?’ kon met een volmondig ‘ja’ worden beantwoord. En ze bleven komen.